De cirkels van Van Dijk is een model van vicieuze cirkels ontworpen door de Nederlands hoogleraar en psychiater Kuno van Dijk dat inzicht tracht te bieden in het begrip “verslaving”.
Het model richt zich niet zozeer op “de oorzaak” van de verslaving, maar meer op de factoren die de verslaving in stand neigen te houden.
Hoe komt het dat mensen te veel of problematisch gaan drinken?
En waarom blijven ze dat doen, zelfs als de nadelen steeds duidelijker worden?
Veelvuldig overmatig drinken kan 4 processen of ‘cirkels’ in gang zetten die elkaar versterken.
1. De lichamelijke (of farmacologische) cirkel
Tolerantie, onthoudingsverschijnselen en controleverlies.
Je lichaam reageert op de werking van alcohol en probeert de effecten te neutraliseren.
De eerste keren (of bij matig gebruik) reageert je lichaam vrij traag, wat wil zeggen dat de effecten van de alcohol sterk gevoeld worden.
Ga je veel en vaak drinken dan zal je lichaam steeds sneller reageren en de werking van alcohol doeltreffender gaan compenseren.
Gevolg voor jou als drinker is dat de effecten van de alcohol minder sterk gevoeld worden. Je “kan er beter tegen”.
Om het effect terug te voelen zoals vroeger, zal je meer moeten drinken.
M.a.w. de tolerantie tegenover alcohol verhoogt, je moet steeds meer alcohol gaan drinken om hetzelfde effect te ervaren.
Na verloop van tijd zal je lichaam ‘leren’ dat er na één glas alcohol nog vele andere zullen volgen.
Je lichaam zal dus gaan overcompenseren, wat een onaangenaam gevoel zal geven als je ’te weinig’ drinkt.
Je ervaart eigenlijk onthoudingsverschijnselen.
Je lichaam vraagt dan letterlijk om meer alcohol en je ervaart dit als ‘sterke zin hebben in alcohol’.
Deze sterke zin in alcohol, kan op zijn beurt weer uitlopen in doordrinken of controleverlies.
2. De psychologische cirkel
De effecten op het zelfbeeld, maar ook over de wisselwerking met bepaalde psychische klachten.
Overmatig drinken kan allerlei problemen veroorzaken, die op hun beurt een weerslag hebben op je zelfbeeld.
Het drinken geeft aanleiding tot schuld- en schaamtegevoelens, die je als onaangenaam en soms als ‘onverdraaglijk’ ervaart.
Deze gevoelens kan je dan proberen te verminderen door ze ‘weg te drinken’.
Bepaalde psychische klachten (zoals depressie en angstgevoelens) kunnen je ertoe aanzetten om meer te gaan drinken, omdat alcohol soms een tijdelijke ‘verlichting’ van deze klachten geeft.
Omgekeerd kan overmatig drinken op zijn beurt echter psychische klachten doen ontstaan of doen toenemen.
Na enige tijd valt dikwijls niet meer uit te maken wat oorzaak en gevolg is.
3. De sociale cirkel
Sociale problemen die kunnen ontstaan als gevolg van teveel drinken. Zware drinkers raken vaak sociaal geïsoleerd.
Je kan allerlei sociale problemen krijgen als gevolg van je drinken zoals: moeilijkheden op het werk, conflicten met je partner, kinderen en andere familieleden, financiële problemen en aanvaringen met het justitie. Deze veroorzaken veel stress, die op zijn beurt de cirkel van te veel drinken laat verder draaien.
Opvallend is ook dat zware drinkers vaak vooral het gezelschap van andere zware drinkers gaan opzoeken, en andere sociale contacten gaan verwaarlozen. Het omgaan met anderen die veel drinken heeft als groot ‘voordeel’ dat je je niet hoeft te verantwoorden of te verdedigen. Je riskeert echter in een ‘subcultuur’ terecht te komen en het contact met anderen helemaal te verliezen.
4. De cerebrale cirkel
De effecten van zwaar alcoholgebruik op de werking van de hersenen.
Veel drinken heeft snel effect op je realiteitsbesef en je vermogen tot zelfkritiek.
Ondanks het feit dat je je had voorgenomen om niet meer dan een bepaald aantal glazen te drinken, kan dit voornemen snel verdwijnen naargelang je dronken wordt.
Langdurig overmatig drinken kan echter ook leiden tot hersenbeschadiging.
Niet alleen je geheugenfuncties worden aangetast, maar ook bepaalde zones in de frontale cortex die normaal gezien voor doelgericht handelen en zelfcontrole zorgen.
Dit laatste zorgt ervoor dat je een verminderde weerstand krijgt tegen de impuls om te drinken en controleverlies.
Het geheel
De bovenbeschreven ‘cirkels’ zijn eigenlijk 4 elkaar versterkende processen.
Elke cirkel op zich begint na enige tijd op zichzelf te draaien en zet op zijn beurt de andere cirkels in beweging.
Na verloop van tijd kunnen deze processen een automatisme worden.
Het geheel van de cirkels blijft op zichzelf draaien en trekt je mee in een neerwaartse spiraal.